Suriye’de Esad rejiminin devrilmesiyle, Heyet Tahrir el Şam liderliğindeki çeşitli Esad rejimi aksisi milis güçleri Şam’da denetimi ele geçirdi. Suriye’de yeni bir idareye gidilmesi için bir geçiş periyodu hükümeti kuruldu.
Takma ismini kullanan Ebu Muhammed el Colani, asıl ismi olan Ahmet el Şaraa’yı kullanmaya başladı. Kamuflajını bırakıp kadro elbise kuşanan, MİT Başkanı İbrahim Kalın’a şoförlük yapan Şaraa’nın idaresindeki Şam’a, her gün yeni bir Avrupa ülkesi elçiliği açılıyor.
Ancak ülkerin Yeni Suriye’ye verdiği takviyenin, kaideleri da var. Türkiye, Suriye’nin doğusundaki ABD destekliSuriye Demokratik Güçleri’ni bölgeden temizlemek için harekete geçti. Batılı ülkeler ise, bayanların ve azınlıkların korunduğu ve temsil edildiği eşit bir Suriye’ye dayanak vereceklerini tekraren vurguladı.
Kendisi de Suriye’deki en büyük azınlık topluluklarından biri olan Alevi toplumunun üyesi olan Beşar Esad’ın en büyük argümanlarından biri “eğer ben gidersem, gelecek hükümet tüm azınlıkları öldürecek” teziydi. Esad, İŞİD’in kökleriyle irtibatı olan ve Türkiye dahil olmak üzere birçok ülke tarafından terörist ilan edilen HTŞ’yi bir soykırımcı güç olarak Suriye halkına lanse etti.
Peki, bu ne kadar doğruydu? Alandaki gerçekler, Yeni Suriye’deki azınlıklar için nasıl bir tablo çiziyor? Bu sorulara bir cevap bulabilmek için, Suriye’nin Hristiyanları kümesiyle bağlantıya geçtim.
Suriyeli Hristiyanlar (Syrian Christians – مسيحيون سوريون) HTŞ’nin Şam’ı ele geçirmesinden günler sonra kurulan ve birden fazla Suriye azınlık kümesi mensubu tarafından yönetilen bir Telegram kümesi. Kümenin maksadı, Suriye’deki Yunan Ortodoks, Süryani, Katolik ve Alevi kümeler için bir ses olmak ve onların problemlerini dünyanın gözleri önüne sermek.
Esad devri ve sonrasını Sözcü için ele alan küme, Suriye’nin içinden kıymetli bilgiler paylaştı. Verdikleri yanıtlar, yeni ve eski Suriye’yi deneyim eden birden fazla kişinin onayıyla verilmiş karşılıklardır.
ESAD DEVRİNDE BİR AZINLIK OLMAK
İlk soru, Esad periyodu hakkındaydı. Esad devrinin zorluklarını anlatan küme temsilcisi, Hafız Esad’dan başlayarak Beşar Esad’a kadar 53 yıl süren rejim mühletince başka Suriyelilerle çoğunlukla muameleye gördüklerini söyledi. Noel üzere dini bayramlarını kutlamakta özgürdüler ve kendi eğitim kurumları vardı, lakin Başbakan seçilebilmeleri mümkün değildi.
Ancak, eşit muamelenin içler acısı olduğunu da ekledi. Esad rejiminin 3 kıymetli sorunu, bu periyotta öne çıktı: Birinci olarak, “zorunlu askerlik, herkes için ekseriyetle bir ya da iki ay içinde mevt manasına geliyordu. Askerlerin ömür şartları o kadar berbattı ki birçok Hristiyan, Avrupa’ya ya da öbür yerlere göç etmeyi tercih etti”
İkinci olarak ise “çok düşük hayat standartları”, azınlıklar da dahil olmak üzere birçok kişinin ülkeden kaçmasına sebep oldu “Bunun en büyük nedeni, Suriye Lirası’ndaki hiper enflasyondu… “Batı yaptırımları, hem savaş öncesinde hem de sonrasında büyük ölçüde halkı etkileyerek durumu daha da kötüleştirdi.”
Son olarak, “Suriye’nin bir polis devleti olarak yönetilmesi” Esad’ın sonunu hazırladı. “Rejime beğenilen gelmeyen bir şey söylediğinizde başınız kedere girebilirdi. Esad’ın hapishanelerinde politik nedenlerle tutulan birçok Hristiyan tanıyoruz. Durum o kadar berbattı ki, birtakım günahlarımızı rahiplere bile itiraf edemezdik; zira kiliselerde bile rejimin casusları vardı”
Esad rejimi askerleri
2011’de birçok Suriyeli azınlık, özgürlük talebiyle Esad rejimine karşı protesto şovlarına katıldı. Küme temsilcisi, bu durumun devamının sağlanamadığını anlatıyor, ve bu durumdan ötürü 2011 yılında var olan cihatçıları suçluyor: “Ancak yıllar içinde ihtilal, El Esas kontaklı El Nusra üzere cihatçı kümeler tarafından ele geçirildi” dedi.
İŞİD üzere kümelerin Suriye’de bulunduğunu ve azınlık kümeleri gaye aldığını belirten temsilci, Suriye rejiminin bir müddet için güvenliği sağladığını söyledi, lakin bu durum kalıcı olmadı.
“Ancak ateşkesle birlikte Esad rejimi istikrar kazandıkça herkes rejimin zulmünden bıktı. Bu durum, ordunun kolay kolay teslim olmasına ve HTŞ’nin (Heyet Tahrir el-Şam) idaresi ele geçirmesine neden oldu” dedi
HTŞ’DEN SONRA SURİYE
Temsilci, HTŞ’den sonra gerçekleşen değişimlerin üzerinde durdu. Değişimin “en âlâ taraflarından biri, ulusal birliğin sağlanması ve yurtiçinde ve yurtdışındaki Suriyelilerin özgürce konuşma hakkı oldu” dedi ve “Ayrıca para ünitesinde nispeten bir istikrar gördük” diye ekledi
Suriye’de döviz kullanmak, 2020 yılından beri Esad Rejimi’nin buyruğuyla yasaktı. Döviz kullanan şahıslar, idam cezasına bile çarptırılabiliyordu. Şimdiyse Suriye Lirası kıymet kazanırken, Suriye halkı Türk Lirası üzere dövizleri kullanarak market alışverişlerini yapabilir hale geldi.
Temsilci durumu, “Paranın bir gecede çökmesinden korkuluyordu, lakin şimdilik uygun durumda” diye anlattı. Temsilci, daha evvel Suriyelilerin tomarlarca parayla market alışverişlerini yapmak zorunda kaldığından bahsetti. Marketten meyve, zerzevat ve bir ölçü bakliyat almak, binlerce Suriye Lirası gerektiriyordu.
Bazı azınlık kümelerinin, Suriye’ye dönmeyi planladıklarını da belirtti. Temsilci “bazıları, Esad rejiminin devrilmesinden sonra geri dönme isteğini lisana getirdi. Fakat bu şimdi bir hareket görmedik. Güvenlik şartları ve toplulukların hakları garanti altına alınmadığı sürece geri dönüş güç görünüyor” dedi.
Temsilci, HTŞ’nin Suriye’deki durumu hakkında konuştu. Suriye’de asayişi sağlayan HTŞ milisleri ve İdlib’ten gönderilen HTŞ’ye bağlı polis güçleri, artık tertibi daha legal bir biçimde müdafaa uğraşında. Lakin, Suriye’de hala Cihatçı bir anlayışla hareket eden kümeler mevcut.
Temsilci, bu hususla ilgili olarak: “Başlangıçta bizi maksat alacaklarından korkuyorduk, lakin şu anda barışı koruyacaklarını ve azınlıklarla dostça bağlar geliştireceklerini argüman ediyorlar. Bunun devam edip etmeyeceğini şimdi bilmiyoruz. Başkan Ahmet el-Şaraa’nın hem ölçülü Suriye devrimci kümeleri hem de yabancı cihatçı kümeleri istikrarda tutmaya çalıştığı görülüyor” dedi.
EVLERİNDEN ATILANLAR OLDU
Diğer yandan temsilci, birtakım tasa verici tehditler aldıklarını da belirtiyor. Temsilci “Suriyeli olmayan cihatçılar saldırgan görüşlerin olduğunu inkar edemeyiz. “Haçın hizmetkarları için hesap zamanı” anonsları yapan beyaz kamyonetler gördük. Kimileri bu sözleri Amerikalılar için söylediklerini argüman etti. Lakin Irak’taki Süryani Hristiyanlar topluluğunun, “Amerikan Hristiyanlarına” olan nefret nedeniyle nasıl amaç alındığını gördük” dedi.
Bazılarının, “devrimden sonra azınlıkların sevincinin yapmacık olduğunu söylediğini de” ekledi. Rejim ordusunda azınlık askerlerin bulunması, birtakım şahısların azınlıkları Esad rejimiyle özleştirmesine sebep olduğunu açıkladı.
HTŞ militanları, azınlık aileye ilişkin konutun kapısını kazmayla kırıyor
Bu olay, bölgedeki azınlıkları gaye alan tek olay değil. HTŞ idaresindeki Suriye’de, azınlıklara karşı şiddet olayları kaydedildi. BBC Türkçe’nin haberine nazaran 9 HTŞ militanı, bir azınlık aileyi zorla konutundan attıktan sonra bu konuta yerleşti. BBC’nin yayımladığı görüntüde, kapının kazmalarla kırıldığı ve ailenin 9 yaşındaki çocuklarıyla birlikte zorla meskenlerinden atıldığı görüldü.
Benzeri manzaralar, geçtiğimiz günlerde Humus, Hama ve Tartus’ta da görüldü. Tam teçhizatla gelen 5 ila 9 kişilik kümeler halinde ilerleyen HTŞ militanları meskenlere girerek içeride olan azınlık aileleri sokağa atıyor, daha sonra da bu meskene yerleşiyor.
Suriyeli Hristiyanlar ise, Ortodoks bir ailenin kimliği meçhul şahıslarca öldürüldüğünü aktardı. Bayan vurularak öldürülürken, adamın başının kesildiği aktarıldı.
Daha evvel Hristiyan kümelerin, mahallî milisler halinde mahallelerini koruduklarından bahseden temsilci, . “Güvenlik güçlerinin olmadığı kimi bölgelerde bize ‘iyi davranacaklarını’ söyleyen militanlarla karşılaşıyoruz. Lakin bu kelamların garanti edilebilir olduğunu düşünmüyoruz. En büyük endişemiz, mahallî milislerin silahsızlandırılmasıyla güvenliğin tehlikeye girmesi” dedi.
Ahmet el Şaraa, tüm silahlı güçlerin fes edileceğini ve hükümete bağlanacağını belirtmişti. Bu açıklama, Türkiye başta olmak üzere memleketler arası kamuoyunda büyük takdir toplamıştı.
HASSAS TERAZİDE İSTİKRAR ÇABALARI
Bu şiddet olayları gerçekleşirken, HTŞ’nin duyarsız kalmadığı belirtildi. HTŞ yayımladığı bir bildiride, azınlıkların şikayetlerinin alınabilmesi ve korunabilmeleri için bir subayı görevlendirdiğini duyurdu. Hristiyan Suriyeliler, bu HTŞ subayının da bir azınlık kümesi mensubu olduğunu belirtti. Temsilci, “haklarımızı ihlal etmeye çalışan birtakım şahısları tutukladılar ve cezalandırdılar. Lakin daha sert disiplin uygulamalarının gerektiğine inanıyoruz. Güvenliğimiz için yabancı militanların büsbütün Suriye’den çıkarılması şart” dedi.
Kast ettiği yabancı militanlar, Kafkas Buyrukluğu üzere kümeler. Bu kümeye bağlı olduğu belirtilen milisler, “Alevi ve Hristiyanları temizlemek üzere Latkiye’ye gittiklerini” söyledikleri bir görüntü yayımladı. Ellerinde taarruz tüfekleriyle, zırhlı bir araçta ilerliyorlardı.
Ancak, bu militanlar gidici değil, kalıcı görünüyor. Çünkü Ahmet el Şaraa’nın son açıklamasında “bizimle birlikte savaşan yabancı dostlarımız oldu. Kimi ülkeler, 5 yıldır orada yaşayan insanlara vatandaşlık veriyor. Bu bizim için de mümkün olabilir” tabirlerine yer verdi.
GELECEK NE GETİRECEK?
Gelecek hakkındaki sorulara ise, umutlu olduğu kadar temkinli yanıtlar verildi. Memleketler arası toplumun Suriye’ye olan ilgisinin olumlu karşılandığını belirten Suriyeli Hristiyanlar temsilcisi “AB ve ABD’nin dayanağı konusunda umutluyuz, lakin Suriye’ye yönelik ilgilerinin hudutlu olması telaş verici” dedi.
Asıl ilgi cazibeli olan ise, gelecek Suriye devlet yapısına dair umutlar oldu. Eyaletler bazında, Federal bir idare yapısının Suriye için en düzgünü olacağını savunan temsilci, “Gerçekçi bir halde, her bölge ve etnik/dini kümenin kendi maddelerine nazaran yönetildiği ve geleneklerini uyguladığı, merkezi olmayan bir Suriye’yi tercih ederiz” diye konuştu.
Temsilci “Genel olarak, Suriye’deki Hristiyanlar ve başka azınlıkların en büyük telaşı, bölgelerimizin güvenliği için milletlerarası dayanak alınmasıdır. Türkiye, AB ve başka aktörlerin bu hususta Suriye’ye yardım etmesi gerekiyor” tabirleriyle kelamlarını bitirdi.